MROCZKI ; JASTRZĘBIE  MROCZKI

W źródłach historycznych  XVI – XIX w. te dwie nazwy występują wymiennie.

Wieś powstała na początku XVI w. z podziału zaścianka szlacheckiego Jastrzębie (zaścianek Jastrzębie odnotowano w  1418 roku w parafii Łuków). Podział zaścianka przebiegał w trzech etapach: jeszcze w XV w odłączyły się Łupiny i Tworki, w 1507 roku Mroczki i  Śmiary a w 1531 roku Daćbogi i Pluty.

Według „Słownika historyczno – geograficznego ziem polskich w średniowieczu” w  1531 roku  Mroczki były małą wioską szlachty zagrodowej mającą ¾  łana ziemi a w 1564 roku miały już 4 łany ziemi (tzw. mały łan miał ok. 17 ha).

Szlachta zagrodowa (inaczej zaściankowa) od włościan odróżniała się:
-prawem głosu na sejmach i sejmikach
-wyłącznym prawem posiadania ziemi
-dziedzicznym prawem sądzenia swoich poddanych (nawet jeśli w danym pokoleniu ich nie miała)
-wyłącznym prawem obejmowania godności kościelnych
-wyłącznym prawem do starania się o urzędy i tytuły honorowe nadawane przez króla i sejm
-prawem osobistego udziału w wyborze króla
-przywilejami sądowymi i ekonomicznymi
-tradycjami rodzinnymi oraz posiadaniem herbu

Szlachtę zaściankową wyróżniał patriotyzm, religijność, wielkie przywiązanie do tradycji rycerskich i do ziemi.

Mimo że zaścianek Jastrzębie uległ podziałowi często w dokumentach występuje jako całość.

Na przykład w  1678 r po wizytacji parafii Domanice odnotowano: „ villae sex dictate Jastrzębie”. Należy rozumieć że pod tym określeniem kryły się części wsi Jastrzębie zwane : Mroczki, Daćbogi, Łupiny, Śmiary, Pluty i Tworki.

Zaścianek leżał na uboczu szlaków komunikacyjnych nie był więc narażony na przemarsze czy starcia wojsk w burzliwym XVII w.

Liczny podobno był udział mieszkańców Mroczek w powstaniu styczniowym miało ono charakter walk partyzanckich  i wielce prawdopodobne jest że mogli być w oddziale ks. St. Brzóski.  W literaturze hist. wymienia się dwóch uczestników powstania  z nazwiska Józefa Borkowskiego który walczył w oddziale Lewandowskiego  i Andrzeja Jastrzębskiego – Puszcza.. Idąc do powstania mieszkańcy wsi postawili na rozstajach dróg krzyż z lancą  (przeniesiony w inne miejsce stoi do dziś).

W Mroczkach podczas powstania styczniowego w 1863 r. stacjonowała rosyjska ( carska) 8 kompania  2 batalionu kostromskiego pułku piechoty.

W drugiej połowie XIX w. obok zmian w sposobie gospodarowania na ziemi ( koń, metalowy pług) pojawiają się we wsi zajęcia pozarolnicze: karczma ( w latach 1853 – 1857 prowadzona przez Jana Domańskiego), kużnia ( właściciel Józef Witkowski 1860 r , Ignacy Leśkiewicz w 1915r.) tartak parowy prowadzony przez Żydów.

Według  „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego oraz  innych krajów słowiańskich”  Mroczki w 1827 roku miały 31 domów  i 164 mieszkańców , na początku XX wieku  37 domów , 188 mieszkańców i 1306 morg ziemi,

W czasie II wojny światowej ludności wsi brała aktywny udział w ruchu oporu walcząc w oddziałach partyzanckich ( których miejscem schronienia były m.in. lasy Jata)  lub  materialnie wspierając partyzantów.

opracowała Irena Oknińska